Sau vụ Bibica tố Mondelez Kinh Đô “mượn tay che trời”: DN Việt cần bảo vệ “đứa con” thương hiệu của mình như thế nào?

Trao đổi với Báo Doanh Nhân Sài Gòn, Luật sư Phạm Ngọc Hưng cho rằng cạnh tranh giữa các DN hiện nay chủ yếu là về thương hiệu, DN xây dựng thương hiệu tốt mới cạnh tranh được. Bibica là một thương hiệu lớn nên bị cạnh tranh cao. Tuy nhiên, đối với ngành bánh kẹo, mỗi năm DN chỉ trông chờ vào dịp là Tết Trung thu và Tết Nguyên Đán để bán hàng. Lợi nhuận mỗi mùa tiêu thụ cao điểm này có thể trang trải hoạt động cho nửa năm hoặc cả năm. Do đó, việc DN sẵn sàng “chơi” nhau ngay dịp Trung thu là đòn rất ác độc.

Luật sư Phạm Ngọc Hưng: “chơi” nhau ngay dịp Trung thu là đòn rất ác độc.

Sự việc vừa qua của Bibica xác định đúng sai phải dựa vào bằng chứng, việc này Bibica cũng đã làm rồi. Nếu có đủ bằng chứng và thiệt hại, Bibica có thể khởi kiện và đòi bồi thường với đơn vị tố mình và ngay cả cơ quan thực hiện việc kiểm tra.

Trước đây có rất nhiều trường hợp cạnh tranh về thương hiệu, trong đó có nhiều vụ là cố tình chơi xấu. Có thể kể đến các vụ điển hình như vụ Con Cưng bán hàng giả, Cơm tấm Kiều Giang không đảm bảo vệ sinh, nước mắm truyền thống có chưa chất gây ung thư…

Dù đã ngã ngũ, kết quả xử lý các vụ này hầu như chưa tới nơi tới chốn, nhất là vụ nước mắm truyền thống.

Thưa ông, hiện nay các quy định về quyền sở hữu trí tuệ có chặt chẽ không?

Luật sở hữu trí tuệ của Việt Nam hiện nay đang tiệm cận với quy định của nhiều nước phát triển trên thế giới. Từ khi đàm phán tham gia vào các hiệp định thương mại tự do toàn cầu, Việt Nam đã sửa luật này cho gần với thế với. Vài năm gần đây, hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đã được xem xét ở mức vi phạm hình sự. Đó là sự tiến bộ đáng kể.

Các quy định xử lý về sở hữu trí tuệ hiện nay khá đầy đủ. Tuy nhiên, lực lượng thực thi pháp luật về sở hữu trí tuệ hiện còn rất mỏng. Các cơ quan giám sát và xử lý về lĩnh vực này hiện nay gồm Cục Sở hữu Trí tuệ, các Sở Khoa học và Công nghệ và lực lượng quản lý thị trường. Nhân sự của các cơ quan này hiện nay khá ít, phương tiện để xác minh rõ trắng đen cũng còn rất thiếu.

Vài năm gần đây, tình trạng DN bị đối thủ chơi xấu khá nhiều. Khi gặp vấn đề này, DN cần xử lý ra sao, thưa ông?

Khi bị cạnh tranh không lành mạnh, hay chơi xấu, DN có thể dựa vào yếu tố gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng để khởi kiện. Do yếu tố này dẫn đến gây thiệt hại về lợi nhuận và uy tín của DN. Tuy nhiên, thiệt hại về lợi nhuận rất khó chứng minh rõ ràng, DN cũng không muốn đòi. Họ chủ yếu muốn lấy lại uy tín, đó còn là niềm tin của người tiêu dùng, là thị phần trên thị trường.

Hiện nay, tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ nói chung và thương hiệu nói riêng chủ yếu dựa vào phân xử của Cục Sở hữu Trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) và tòa án. Quy trình xử lý tốn rất nhiều thời gian. Do đó, cách xử lý phổ biến trước nay vẫn là đơn vị bị vi phạm gởi thư yêu cầu đơn vị vi phạm ngừng tiếp diễn. Hiệu quả của cách làm này khi được khi không.

Theo quan điểm của ông, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng như hiện nay, DN Việt phải làm gì để bảo vệ thương hiệu của mình hiệu quả?

Trước hết, DN cần ý thức bảo vệ thương hiệu của mình, từ logo, kiểu dáng công nghiệp đến nhãn hiệu cụ thể. Nếu không đăng ký thì DN không có cơ sở đòi quyền lợi, cơ quan nhà nước cũng không xử lý được.

Tại TP.HCM, Sở Khoa học và Công nghệ đang có quỹ hỗ trợ cho các DN vừa và nhỏ (SME) về đăng ký nhãn hiệu hàng hóa. DN có thể được hỗ trợ 50-100% chi phí đăng ký, dù phí này không lớn. Dù vậy, rất ít DN chịu tìm hiểu và biết được thông tin này.

Kế đến, khi bị vi phạm, DN nên nhờ các đơn vị pháp lý hỗ trợ từ đầu. Chẳng hạn như Sở Khoa học và Công nghệ hay đội ngũ luật sư kinh tế. Đi đúng chỗ sẽ giúp DN rút ngắn thời gian xử lý và đạt hiệu quả cao nhất. Để càng lâu, thiệt hại sẽ càng lớn.

Ngoài việc phải đăng ký sở hữu trí tuệ, DN nên có quan hệ với các cơ quan nhà nước trong lĩnh vực thương hiệu. Đồng thời, DN cần liên kết với các tổ chức hỗ trợ mình như các hiệp hội DN, các hội ngành nghề cũng như các CLB DN.

DN cần ý thức bảo vệ thương hiệu của mình, từ logo, kiểu dáng công nghiệp đến nhãn hiệu cụ thể.

Nhìn chung, khi bị vi phạm thương hiệu, điều DN muốn nhất là lấy lại uy tín với người tiêu dùng. Ngoài trợ lực từ các tổ chức hỗ trợ trên, DN cần phải có mối quan hệ tốt và tranh thủ được sự ủng hộ của các cơ quan truyền thông. Sự ủng hộ của họ không chỉ giúp tăng hiệu quả xử lý mà còn góp phần lan tỏa và nâng cao giá trị thương hiệu của DN đó.

Một yếu tố quan trọng không kém là chủ DN phải biết đề phòng bị xâm phạm từ chính nội bộ của họ. Đây là chuyện không phải hiếm mà còn phổ biến. Vài năm trước, chủ một DN sản xuất thanh long đang hoàn thiện quy trình để xuất khẩu sang Nhật, thì bị một quản lý cấp cao sao chép mô hình làm trước. Vì họ chưa đăng ký sở hữu trí tuệ đầy đủ nên chịu thiệt hại rất lớn và cũng không thể kiện được.

Rất nhiều DN hiện nay chưa xem việc sở hữu trí tuệ là tài sản, nhất là các DN SME. Thực tế đây là tài sản vô hình và là tài sản rất lớn của DN.

Tình hình tranh chấp thương hiệu trong thời gian qua, theo quan sát của ông, đang diễn biến ra sao?

Việc tranh chấp thương hiệu giữa các DN trong nước thời gian qua không giảm mà còn nhiều hơn. Nguyên nhân chính là số DN thành lập mới nhiều hơn. Việc vi phạm xảy ra chủ yếu ở các DN SME, các bên tự thỏa thuận mà không nhờ đến cơ quan thực thi pháp luật.

Trường hợp DN Việt vi phạm thương hiệu các đơn vị nước ngoài cũng có. Hầu hết là tự thương lượng lẫn nhau chứ không tố cáo như vụ Mondelez Kinh Đô tố Bibica. Kết quả các vụ tranh chấp này cũng được yêu cầu không công bố.

DN nước ngoài vào Việt Nam kinh doanh rất “khôn”. Họ thông qua luật sư tìm hiểu kĩ các quy định và đăng ký đầy đủ các quyền sở hữu. DN Việt nếu chủ quan, cố ý xâm phạm thì sẽ bị kiện ngay.

Ngược lại, DN nước ngoài vi phạm DN trong nước cũng khá nhiều. Chẳng hạn các thương hiệu Mì chay Lá Bồ đề của Công ty Thực phẩm Bình Tây và Kẹo dừa Bến Tre của bà Hai Tỏ bị các DN Mỹ vi phạm. Tại Trung Quốc, các thương hiệu Kềm Nghĩa và Vinamit cũng từng bị làm nhái rất nhiều.

Việc đòi lại quyền sở hữu trí tuệ ở nước ngoài tốn nhiều chi phí. Quan trọng hơn là giới luật sư hỗ trợ DN đòi quyền lợi ở nước ngoài còn thiếu và yếu. Do đó, khi bị vi phạm ở nước ngoài, DN Việt rất khó giành phần thắng.

Xin cảm ơn ông!