Thiếu lao động mùa giáp Tết: Doanh nghiệp khó đơn, khó kép

Theo báo cáo từ các DN, có hơn 420.000 công nhân làm việc tại các nhà máy ở lại TP.HCM đón Tết, tăng hơn năm trước gần 130.000 người, tương đương tăng khoảng 30%. Bên cạnh TP.HCM, các tỉnh, thành phía Nam cũng ghi nhận số lượng lớn công nhân ở lại dịp Tết. Như tại Bình Dương, khoảng nửa triệu lao động làm việc trong các nhà máy chọn ở lại.

Nguyên nhân chính là do thu nhập người lao động giảm sút nên nhiều người hạn chế không về quê, bên cạnh những lo ngại dịch bệnh lây lan và các quy định cách ly của địa phương. Dù vậy, các DN vẫn đang đau đầu với bài toán thiếu hụt lao động, đặc biệt là trong giai đoạn giáp Tết, vốn là thời gian cao điểm cần phải tăng công suất sản xuất để đáp ứng đơn hàng lên cao vào cuối năm.

Có nhiều nguyên nhân lý giải tình trạng thiếu hụt lao động hiện nay. Đầu tiên là những tháng giãn cách xã hội kéo dài trong quý II và quý III năm vừa qua tại thành phố đã đẩy một lực lượng lớn lao động về quê để tránh dịch và hiện vẫn chưa quay lại thành phố. Đáng lưu ý là hiện nay nhóm lao động hồi hương đang có khuynh hướng trải nghiệm các công việc tự do, phi chính thức, tìm kiếm cơ hội việc làm tại quê nhà, thay vì bươn chải trở lại thành phố.

Trong khi đó, một bộ phận người lao động đã nghỉ việc thời gian qua lại có tâm lý chờ qua Tết mới bắt đầu trở lại thành phố để tìm công việc dài hạn, khiến tình trạng "lệnh pha" cung - cầu thị trường lao động càng thêm trầm trọng. Khảo sát của một số tổ chức về việc làm cho thấy trong khi nhu cầu tuyển dụng của các DN tăng mạnh so với trước thời điểm dịch bùng phát, thì nhu cầu tìm việc của người lao động đã giảm đáng kể.

Theo giới phân tích, những năm trước đây thành phố luôn có nguồn lao động dự phòng là sinh viên, nhưng năm nay do dịch bệnh nên các trường chuyển sang dạy trực tuyến, vô tình đẩy nhóm này về quê, khiến nguồn cung lao động thời vụ thiếu hụt. Khi các địa phương nới giãn cách, đi lại dễ dàng thì Tết đã cận kề khiến nhiều người do dự và đợi đến đầu năm mới. Ngoài ra, mọi năm thành phố cũng thường đón lượng lớn lao động thời vụ ở các tỉnh lên làm hàng Tết ở các nhà máy, nhưng năm nay cũng vì ảnh hưởng dịch bệnh nên thị trường lao động khá ảm đạm.

Theo giới chủ DN, những áp lực về chi phí, nguyên liệu có thể xoay sở được nhưng tình trạng thiếu nhân công kéo dài, đặc biệt là thời điểm cuối năm khiến DN gặp rất nhiều khó khăn. Đáng nói là thời gian gần đây, nhiều địa phương vận động người dân hạn chế về quê ăn Tết, hoặc yêu cầu nếu về phải cách ly đến 14 ngày, khiến nhiều người lo lắng và xin nghỉ sớm về quê để đáp ứng thời gian cách ly.  

Hệ quả là trong khi nhà máy cần nhân lực để làm đơn hàng Tết cuối năm nên vận động người lao động trở lại với nhiều chính sách phúc lợi, nhưng không ít người vẫn từ chối. Hiện TP.HCM có hơn 1,5 triệu lao động làm việc tại các nhà máy, trong đó gần một nửa là người ngoại tỉnh.

Ngoài bài toán thiếu hụt lao động, các chủ DN đang phải đối mặt với áp lực người lao động tại một số nhà máy yêu sách ngừng việc đòi tăng thưởng Tết. Trong năm 2021 vừa qua, phần lớn người lao động đối mặt nhiều khó khăn do việc làm, thu nhập giảm, đặc biệt là người công nhân thường không có tích lũy nên đặt nhiều kỳ vọng vào tiền thưởng Tết để thêm một khoản chi tiêu.

Trong khi đó do Covid-19 và chuỗi cung ứng đứt gãy khiến sản xuất ngưng trệ, đơn hàng giảm hoặc bị chậm trễ, hiệu quả kinh doanh giảm sút, hơn 50% DN ở thành phố gặp khó khăn khi thưởng Tết cho người lao động. Theo báo cáo của Liên đoàn Lao động Thành phố, thưởng Tết năm nay giảm 30% so với trước. Nhiều DN nhỏ thưởng dưới mức 4 triệu đồng. Một số nhà máy đến nay chưa có kế hoạch thưởng.